Bart Schouten: ‘Ik had mezelf dertig jaar lang kapot gewerkt’

Terwijl Bart Schouten met zes schaatsers van het Canadese team zit te eten in Maartens Café, de knusse horecagelegenheid van IJsbaan Haarlem, knopen verschillende passanten graag een gesprek aan. Bekenden van Schouten of liefhebbers van de sport, allen vinden het interessant dat de deelnemers aan wereldbekerwedstrijden en WK’s op hun baan trainden. Eén van de redenen dat ze neerstreken in de Noord-Hollandse stad is die liefde voor de sport.

“De rijders voelden zich hier gewaardeerd”, vertelt Schouten. “Ze vonden het zo mooi om te zien hoeveel mensen hier aan het schaatsen zijn. Bij de ijsbaan zijn we even langs de schaatsen en de schilderijen die aan de muur hingen gelopen en we brachten een bezoek aan de schaatsfabriek van Edward Hagen in Heemskerk. In plaats van Haarlem hadden we ook voor Heerenveen kunnen kiezen, maar het is goed om even uit die competitieve sfeer te zijn en ik wilde ze graag de Nederlandse schaatscultuur laten zien.”

Schouten vindt het belangrijk dat er even afstand wordt genomen van de prestatiebubbel. Schaatsers kunnen niet het hele seizoen de boog gespannen hebben. Dat geldt eveneens voor de coaches. Zij moeten ook tijd hebben voor hun leven naast de sport. Al werd daar weleens anders over gedacht: “Ab Krook, bij wie ik ooit een jaar stagegelopen had, zei: ‘Het is hartstikke mooi dat je schaatscoach wilt worden, maar een gezin kan je er eigenlijk niet bij hebben. Dat werkt niet’.”

De woorden van zijn leermeester is Schouten niet vergeten, al heeft hij ze wel in de wind geslagen. “Met mijn vrouw en vijfjarige zoon ben ik in 2010 naar Canada gegaan om bondscoach te worden. In die dertien jaar heb ik aanbiedingen gehad vanuit Nederland en andere landen, maar we hebben er bewust voor gekozen om in Canada te blijven, totdat mijn zoon klaar was met de middelbare school.”

Hoewel de Haarlemmer kon rekenen op het begrip van zijn gezin, kwam hij erachter dat het vak zijn tol ging eisen. “Een jaar of acht geleden kreeg ik een burn-out. Ik had mezelf dertig jaar lang helemaal kapot gewerkt. Ik dacht dat ik onmisbaar was. Soms was ik zeven maanden van huis in een seizoen. Misschien is dat voor Nederlandse begrippen nog niet eens heel extreem, maar als je een gezin hebt, is het niet te doen. Een deel van het leven van mijn zoon heb ik gemist, omdat ik op reis was. Wanneer je van schaatsen en mensen houdt, is dit een prachtig beroep. Maar het gevaar is dat je er zoveel van jezelf instopt dat het je opbreekt. Je bent heel goed in het managen van de gezondheid van de sporters, ook van hun mentale welzijn. Alleen ben je zo fanatiek dat je jezelf voorbijloopt.”

Schouten was niet de enige in de schaatswereld. “Er zijn genoeg coaches die problemen hebben gehad. Het is bekend dat velen stoppen als ze 40, 45 jaar zijn. Dan zijn ze opgebrand. Ze kunnen het niet meer aan of willen niet meer.” Ook in de Canadese topsportwereld kwam dat vaak voor, reden voor actie. “Er worden veel coachingscursussen voor het mentale aspect gegeven. Als iemand net als Jeroen Otter een sabbatical zou willen nemen, wordt daar geld voor vrijgemaakt. Eén jaartje rustig aan, zodat de coach daarna weer vijf jaar ingezet kan worden.”

Zelf neemt Schouten ook een actieve rol aan. Hij helpt andere coaches bij hun ontwikkeling en dat gaat verder dan het schaatsen. “In de zomer heb ik andere trainers mogen begeleiden, onder wie een paralympisch fietscoach en de bondscoach van de ijshockeyvrouwen. Zij vragen mij dan hoe ik erover denk”, legt Schouten uit. “Ik ben daarbij heel open over mijn burn-out, omdat ik anderen wil behoeden voor dezelfde fouten.”

Eén van de maatregelen die genomen is bij de Canadese schaatsbond is de verdeling van coaches over de wereldbekerwedstrijden. Een deel reisde af naar de World Cups in Azië, de andere helft is alleen in Europa present. “Wij hebben er bewust voor gekozen om genoeg geld in de staf te stoppen, zodat coaches langere tijd op een gezonde manier hun beroep kunnen uitoefenen. In Canada worden de problemen echt herkend en erkend.”

Daarnaast blijft Schouten kritisch naar zichzelf. “Wanneer je als coach niet meer leert, ben je dood.” Enkele jaren geleden volgde hij een cursus om zijn eigen manier van coachen te onderzoeken. “Er werd gekeken naar mijn sterke en zwakke punten, naar mijn empathie, waar kon ik mij op verbeteren? Interessant om niet alleen te zien hoe je met atleten omgaat, maar ook hoe je als mens in elkaar steekt.”

De Canadese bondscoach vertaalt de lessen naar de praktijk. Hij geeft atleten mee dat ze ‘projectmanager’ van hun eigen carrière zijn. “Dit is jouw project, jij wil dit. De staf is er om je zo goed mogelijk te helpen. Maar als je geen verantwoordelijkheid neemt, wordt het niks. Jij moet de drijvende kracht achter dit verhaal zijn.” Elke drie weken voert hij individuele gesprekken met zijn atleten. “Natuurlijk spreek je ze vaak bij de baan, heel informeel. Alleen is het ook belangrijk om echt even de dialoog aan te gaan en dat te herhalen.” En zo blijft Schouten na die dertien jaar zoeken naar manieren de coaching te verbeteren.

Inmiddels heeft de zoon van Schouten een scholarship (beurs) gekregen voor een college in het Amerikaanse Baltimore en is het gezin niet meer gebonden aan Canada. Voor de 56-jarige Haarlemmer geen directe aanleiding om verder te kijken, hij werkt in principe graag de olympische cyclus af in het Noord-Amerikaanse land. Mocht hij dan zijn biezen pakken en een nieuw avontuur aangaan, heeft hij zijn bijdrage geleverd aan de sport in Canada. “Het is mooi om iets terug te kunnen geven. Niet alleen mijn rijders beter maken, maar het schaatsen in het gehele land vooruithelpen. Eerst geloofden de Canadezen dat ze alleen maar sprinters waren. Na het wereldrecord van Ted-Jan Bloemen op de tien kilometer zei iedereen nog dat het kwam omdat het een halve Nederlander was, maar Graeme Fish deed het een paar jaar later weer. Wauw.”