De angst voor een valse start: ‘Feel the fear and do it anyway’

Hoe groot is het mentale aspect van een valse start?
Wendy Roozendaal: “Ontzettend groot, want elke schaatser op het hoogste niveau kan in principe starten. Het draait er alleen om dat het je lukt tijdens een belangrijke wedstrijd. Erben Wennemars verwoordde de kwetsbaarheid mooi: ‘Je staat bijna naakt in je latex pakje en het hele stadion kijkt naar jou’. Iedereen voelt de spanning op dat moment. Dan stilstaan en je start goed uitvoeren is naast een technische ook echt een mentale vaardigheid. Het risico op een valse start neemt toe wanneer er veel op het spel staat of als je onlangs meerdere valse starts hebt gemaakt. Dat komt puur door spanning.”

Hoe maak je zo’n start minder gewichtig bij een belangrijke wedstrijd?
“Het is spannend, daar ontkom je niet aan. Iedere voetballer kan een penalty nemen. De meesten kunnen zelfs met hun ogen dicht de bal binnenschieten. Waarom is het dan zo moeilijk dat te doen in een WK-finale? Dat komt door de spanning en druk die je voelt en de gedachten die door je hoofd schieten.

“Het helpt niet om na te denken over de eventuele gevolgen bij een start: Wat als ik wegglijd of weer te vroeg vertrek? Het leidt af van datgene waar je je op moet richten: rustig blijven ademen, stabiel gepositioneerd staan, goed inzakken en focussen op de eerste stappen die je zet na het startschot.”

Hoe kun je de start trainen?
“Naast het oefenen van de start op het ijs kun je mentale training volgen. Dan leer je om te blijven focussen op je taak, ondanks alle gedachten en gevoelens die je hebt. De een heeft meer last van afleiding van buitenaf – zoals het publiek of de tegenstander - de ander meer van zijn eigen gedachten: Wat als het fout gaat? Ik werk veel met acceptatie- en commitmenttraining (ACT), waarbij je leert je gedachten en gevoelens te accepteren in plaats van ze te proberen onder controle te krijgen. Het is logisch dat zenuwen er zijn. Onvermijdelijk zelfs, want ik denk niet dat het mogelijk is om op een groot toernooi in een vol Thialf te starten zonder spanning te voelen. Feel the fear and do it anyway, is wat je wilt op zo’n moment.”

Feel the fear lijkt me geen geruststellende boodschap voor een schaatser.
“Ik wil uiteraard niet dat schaatsers angst voelen, maar wel dat ze spanning toelaten in plaats van ertegen te vechten. Zenuwen heb je nodig om zowel mentaal als fysiek klaar te zijn voor belangrijke momenten. Ook bij de start geeft het de scherpte die je nodig hebt voor het leveren van een goede prestatie.

“Voor veel sporters is het een verademing te horen dat spanning niet weg hoeft: Dat heb ik mijn hele carrière geprobeerd, maar het is me nooit gelukt. Je kunt de spanning toch niet ontlopen, dus je kunt beter leren om het te accepteren. Dat scheelt ook nog eens enorm veel energie.”

Kun je alle facetten van een start trainen, zoals de starter, een tegenstander en een vol Thialf?
“Je noemt nu allemaal factoren die je niet kunt beïnvloeden. Het geeft alleen maar meer spanning wanneer je je daarop richt. Wat je kunt trainen is dat je ondanks alle omstandigheden blijft focussen op je taak: jouw start technisch zo optimaal mogelijk uitvoeren. Wanneer er iets onvoorspelbaars gebeurt, breng je je aandacht terug naar wat je moet doen. Dat is echt heel goed te trainen.”

Helpt het wel dat je voor de race een proefstartje doet?
“Dat zie je veel gebeuren. Of dat schaatsers met de ogen dicht ‘meestarten’ en voelen hoe de timing van de starter is. Als jou dat qua gevoel helpt, moet je dat vooral doen. Zo krijg je het gevoel dat je goed voorbereid bent. Het draait er vooral om dat je die tijd voor de race doorkomt. Dat is voor veel rijders een moeilijk moment, omdat je bol van de spanning staat en allerlei gedachten in je hoofd hebt. Dat kan een mooie manier zijn om de tijd door te komen voordat je zelf naar de startstreep mag.”

Zit er nog verschil tussen de aanpak van een eerste en tweede start?
“Als je het goed doet, is de aanpak precies hetzelfde. De neiging is groot om na een valse start het de tweede keer anders aan te pakken. Daarmee maak je de kans juist groter weer een fout te maken, omdat je afwijkt van je normale routine."

“Het is hetzelfde als met penalty’s nemen. Als je weet dat je die op routine blind kan nemen, moet je hem niet tijdens de WK finale anders willen nemen. Je traint een penalty of een start zo vaak, dat je een weggetje in je hersenen aanlegt. Hoe meer je dat doet, hoe beter het geasfalteerd is. Op beslissende momenten moet je niet een ander weggetje willen aanleggen, maar je vertrouwde asfaltweggetje pakken, dat bekend is bij je lijf en spiergeheugen.

“Het probleem is echter vaak dat we onder druk iets anders doen en ons eigen automatisme doorbreken. Het klinkt heel logisch: ‘Dan ga ik toch iets anders staan, verder van de lijn of ik wacht iets langer af’. Je verandert dan echter zowel je beweging als je timing en wijkt dus af van je asfaltweg. Mijn advies is: verander niets aan de startbeweging en blijf vertrouwen op je routine.”

Stel, je bent gediskwalificeerd vanwege twee valse starts, hoe kun je de knop dan omzetten voor een volgende start?
“Ongetwijfeld spoken er dan negatieve gedachten door je hoofd, die ofwel over het verleden gaan – vorige keer ging het mis – of over de toekomst – straks start ik weer vals. De kunst is om zoveel mogelijk in het nu te blijven en je te richten op de taken die horen bij de start.”

Ben je dan ook bezig met het vertrouwen van zo’n schaatser?
“Nee, vertrouwen komt na de actie. In dit geval na een paar goede starts. Ik kan beter helpen bij focus en omgang met spanning, dan dat ik ga richten op zelfvertrouwen. Maar als je zowel fysiek als mentaal hebt getraind op de start, kan dat een stuk rust en vertrouwen geven, omdat je weet dat je terug kan vallen op de dingen die je geleerd hebt.”