De elfde. Dinsdag 14 februari 1956. Eendracht maakt macht, maar geen prijs

Top-3: Jeen Nauta, Jan van der Hoorn, Aad de Koning, Maus Wijnhout en Anton Verhoeven kwamen gezamenlijk aan in Leeuwarden na 8 uur en 46 minuten. Omdat ze dat onderling hadden afgesproken, besloot het Elfstedenbestuur hen niet tot winnaars uit te roepen. Naar het kruisje konden ze ook fluiten
Wedstrijd: 259 deelnemers, 107 gefinisht
Toertocht: 6070 deelnemers, 4739 gefinisht
IJsdikte: 23,2 centimeter
Bijzonderheden: Bergen sneeuw aan de vooravond van de tocht maakten het Elfstedenbestuur radeloos, want hoe moest men het ijsparcours dat er al ontzettend slecht bij lag weer vrijmaken? De hele nacht stonden honderden Friezen in de provincie schouder aan schouder te vegen, te scheppen en schuiven in de hoop Koning Winter de baas te blijven. In de Zuidwesthoek bij Gaasterland was de situatie het meest nijpend, daar lag er op sommige plekken een laag van meer dan veertig centimeter. Ten einde raad werd de assistentie ingeroepen van militairen die gelegerd waren op de vliegbasis Leeuwarden.
Deze ‘luxeproblemen’ vielen overigens in het niet bij de taferelen die zich her en der in Europa afspeelden. Zo scheen de bevolking aan de Franse Rivièra – die zich in deze fase van het jaar normaliter stilaan gereedmaakte voor de lente en daarmee het strandseizoen – zich massaal te verplaatsen op ski’s. Door de sneeuwval waren talloze kleinere plaatsen rond Nice afgesloten van de buitenwereld. Nog erger was de toestand in de Italiaanse laars, ten oosten van Rome, waar een temperatuur werd gemeten van -42 graden en de streekbewoners zonder voedsel kwamen te zitten. Nog zuidelijker, op het Griekse vasteland, overleden twaalf mensen die verrast werden door de extreme vorst en sneeuwstormen.
De toereditie van de elfde Elfstedentocht mocht zich verheugen in een verpletterende belangstelling. Oorspronkelijk zouden er maximaal 5000 rijders worden toegelaten. Toen duidelijk werd dat de stroom van deelnemers van buiten Friesland aanhield, verhoogde het bestuur het aantal tot 5800; meer voorgedrukte stempelkaarten waren niet voorhanden. Het gevolg: er ontstond voor het eerst in de geschiedenis een zwarte markt waarop de startbewijzen tegen absurde prijzen van de hand gingen…

Burgemeester Van der Meulen en Elfstedenvoorzitter Hannema 1956
'Dit is geen stijl', vond burgemeester Van der Meulen van Leeuwarden (met hoed), na de aankomst van het vijftal. | Foto: Schaatsmuseum Hindeloopen

Tja. En dan was er nog dat troosteloze slotakkoord van het schaatsfestijn waarvoor 10.000 toeschouwers zich rond de vrijstaande kerktoren Oldehove in Leeuwarden hadden verzameld, in afwachting van de snelste helden. Ze hoopten zo op een meesterlijk en beklijvend duel tussen de vijf mannen die zich eerder in de wedstrijd wisten los te rijden en na Franeker kop over kop richting finish spoedden. Wat de meesten betreurden: tot de kopgroep behoorde slechts een kanjer uit eigen, Friese gelederen, de 30-jarige veehouder Jeen Nauta uit Wartena. Hij zou het niet gemakkelijk krijgen met de concurrentie: de Brabantse landbouwer Anton Verhoeven (36, Dussen), die twee jaar voordien tot op het laatst mee knokte om de zege maar uiteindelijk als vijfde werd afgevlagd. Uit Haarlemmermeer kwam Maus Wijnhout, een landarbeider van 24 en vijftiende in de tocht van 1954; dan was er de 28-jarige stucadoor Aad de Koning uit Beemster en de tuinder Jan van der Hoorn uit Ter Aar, ook pas 24 jaar, moest wel een gedegen tegenstander zijn. Hij was de neef van de gelijknamige Jan van der Hoorn, de winnaar van een eveneens tumultueus verlopen wedstrijd.

De vijf tenoren lieten hun fans op beschamende wijze in de steek. Geen van hen zong het hoogste lied, omdat ze het in de witte, wijde wereld, ergens tussen Franeker en wie zal het zeggen, op een akkoordje gooiden. Samen uit, dan ook maar samen thuis, was de deal. ‘We hebben elkaar steeds geholpen door om beurten op kop te gaan’, zo verklaarden Verhoeven en Wijnhout, in koor uiteraard. ‘Tussen Franeker en Dokkum maakten we de afspraak samen over de finish te glijden. Als het Elfstedenbestuur dan tot een loting zou beslissen om te bepalen wie de winnaar moest worden, zouden we dat geweigerd hebben. We hebben geweten welke de consequenties zouden zijn, maar het was voor ons alles of niets. Niettemin hadden wij na deze zware tocht wel graag een prijsje willen hebben. We nemen het echter sportief op’.

Jan van der Hoorn en Jeen Nauta houden een drinkpauze
Jan van der Hoorn en Jeen Nauta houden bij Workum een drinkpauze. | Foto: Schaatsmuseum Hindeloopen

Het publiek deed dat ook. De keuze voor ‘eendracht maakt macht’ oogstte zowaar de waardering van het volk dat urenlang had staan blauwbekken. Er klonk applaus en gejuich bij het naderen van de finishlijn, tot grote onvrede van de burgervader van Leeuwarden ('Dit is geen stijl!') en van de bestuursleden van de Friesche Elfsteden. Die waren unaniem in hun beslissing geen prijzen toe te kennen, en vatten het plan op om Jeen van den Berg – nummer 1 in 1954 – te promoveren tot winnaar, als eerst aankomende na de vijf koplopers. De Heerenveense onderwijzer stemde er niet mee in. Hij had zelf deel uitgemaakt van het gezelschap dat de finale beheerste. Door een mankement aan een schaats zag hij zijn kansen in rook opgaan.

‘De anderen boden aan op me te wachten na mijn pech. Dat heb ik geweigerd. Ze moesten doorrijden omdat ze anders last van me zouden krijgen. Jammer dat de jongens geen prijs hebben ontvangen, al wil ik zeker niet het besluit van het bestuur aanvechten. De eerste prijs is in elk geval niet voor mij’, zo verzekerde Van den Berg.

Het spel was op de wagen, tot na de passage van Franeker....
Het spel was op de wagen, tot na de passage van Franeker.... | Foto: Schaatsmuseum Hindeloopen