Elfstedentocht-winnares Tineke gunde zwartrijder IJsbrand haar kruisje

IJsbrand Chardon wachtte geduldig totdat de eerste groepen toerschaatsers hem passeerden. Net als de omstanders links en rechts van hem moedigde hij de voorbij rennende rijders aan die zich naar de Zwette haastten om aan hun Elfstedentocht te beginnen. In de verte naderde de volgende meute van ongeduldigen. Ja, daar zou hij zich stiekem bij aansluiten. Profiterend van de duisternis - dat sowieso - maar ook van de chaos en de hectiek die een nerveus voortbewegend peloton veroorzaakte, zou IJsbrand de zwartrijder weldra een van hen zijn. Dit was de kans op revanche, na de eerste poging in 1985…, die was gestrand in Franeker, halverwege de magische tocht. Dat moest beter.

Maar 25-jarige IJsbrand was geen lid van de Friesche Elfsteden Vereniging. Vergeten zich aan te melden, te laat, of wat dan ook; ’t maakte hem niet veel uit. Er moest worden geschaatst, van Leeuwarden tot Leeuwarden. En dat kon in het geniep ook vast wel. Hij had overigens eerst nog andere obstakels moeten overwinnen. Als getalenteerde vierspanmenner die tegelijkertijd een opleiding volgde tot instructeur/ bedrijfsleider én daarbij net stage moest lopen, merkte Chardon dat het fenomeen Elfstedentocht voor de schoolleiding in Deurne (Brabant) een volstrekt andere betekenis had. Er viel niet eens te praten over een uitstapje naar het noorden. Het geluk lachte IJsbrand toe: de directeur van het Nederlands Hippisch Centrum was een Fries, Tjeerd Velstra. ‘Als je de kans hebt een Elfstedentocht te rijden, áltijd doen’, vertrouwde hij de nog jonge paardenman toe die zou uitgroeien tot een van 's werelds beste menners.

Chardon negeerde het verbod van de leraren, kachelde naar Leeuwarden en kon godzijdank weer terecht bij de familie die hem en zijn vriend Jaap Franke de winter voordien ook onderdak had geboden. Jaap was genezen van zijn schaatskoorts, IJsbrand stond er dus alleen voor, en dan ook nog als zwartrijder. Daar wist zijn Friese gastheer wel raad mee. Vakkundig fabriceerde die een deelnemerskaart die de gelijkenis met de echte aardig kon doorstaan. “Ik vond bovendien dat ik voor de familie thuis en in Deurne een bewijs moest hebben dat ik de tocht echt zou hebben geschaatst, na de persoonlijke afgang van 1985. Daarom besloot ik een visitekaartje van onze manege thuis (Rehoboth, red.) mee te nemen”, zo vertelt Chardon. “Die zou ik tevoorschijn halen bij de eerste stempelpost, waar ik zogenaamd tot de ontdekking zou komen dat ik mijn officiële stempelkaart al zou zijn kwijtgeraakt. Dat werkte meteen. Shit, riep ik tegen de controleur, m’n kaart is weg. Op hetzelfde moment greep ik dat andere kaartje en drong er bij die kerel op aan daar zijn stempel op te zetten.

“De gehele rit ging dat op dezelfde manier. Niemand had het in de gaten in die drukte. De Elfstedenvereniging had om de ‘illegale rijders’ te dwarsbomen of mensen die stukken van de route per bus wilden afleggen zoals in 1985 was gebeurd, drie geheime stempelposten in het leven geroepen. Die merktekens op de kaart – een rondje, een driehoekje en nog zoiets – ontving ik ook, omdat ik de route natuurlijk volgde. Nou goed, na een uur of vijftien bereikte ik de finish op de Bonkevaart en diende zich het volgende probleem aan: mijn kaart moest worden ingeleverd. Ik liep naar zo’n kerel van het comité en zei: wil je even mijn finishtijd op deze kaart zetten, want ik ben mijn echte startbewijs verloren. 21.05 uur kwam erop te staan. Die man voegde eraan toe: ‘Ga jij maar naar de Frieslandhallen om het kruisje op te halen'. Dat advies sloeg ik natuurlijk in de wind, want ik zou niets krijgen als zwartrijder. Ik had alles: de stempels, de eindtijd, alleen geen officiële kaart. Het bewijs voor thuis en Deurne was in orde, dus ik verkaste naar mijn gastadres.”

Het feest bleef beperkt, met uitzondering van zijn gastgezin dat hem verwelkomd had met een bos bloemen. Vriendin Paulien ontbrak in Friesland; zij was een jaar eerder met een boeket in blijde afwachting geweest van de aankomst van haar IJsbrand, die echter al in Franeker het loodje had moeten leggen. Een tweede visite was te veel van het goede, zo oordeelde ze.

Een week of twee later werd er gebeld in huize Chardon. Burgemeester Jan Waaijer van de gemeente Schipluiden zocht IJsbrand. “Ik nam de telefoon over en hij kondigde aan dat er een huldiging zou plaatshebben van Tineke Dijkshoorn, de winnares van de Elfstedentocht, met daarbij alle dorpsgenoten die de rit ook hadden volbracht. ‘We hebben vernomen dat jij daar ook toe behoort. Gefeliciteerd daarmee’, zei de burgemeester, die ik al eens had meegemaakt omdat ik wereldkampioen vierspannen was geworden en daarvoor in het zonnetje was gezet.

"Wat gaan we nou krijgen? Dat dacht ik toen er kort erop een uitnodiging voor een bijeenkomst met Tineke in de bus viel. Alle uitrijders en de winnares. Wat moest ik ermee? Zou ik op dat podium verschijnen zonder een kruisje terwijl de van de deelnemers, een stuk of vijftien, dat ding wel zouden hebben. Ik zag het al voor me: iedereen vragen waar ik m’n kruisje had gelaten. Moest ik me maar ziek melden, want ik zou voor lul zitten. Paulien zei me er gewoon heen te gaan. Dat deed ik maar.”

Tineke was de heldin, om haar draaide het dorpsfeest die avond, compleet met rondrit in een janplezier (koets, red.). Dat IJsbrand geen kruisje had, bleef een kantlijn-kwestietje. Geen nood. Niemand had een kruisje ontvangen. De post was laat. Weer een week later stapte Dijkshoorn het erf op bij Chardon. Ze had genoten van het verhaal van die menner, die met een God-zegene-de-greep actie zijn overlevingstocht door de Friese ijswildernis tot een succes had gemaakt. “’Je krijgt mijn kruisje’, zei ze me. ‘Ik heb er meer, daarom mag jij de mijne hebben. Ongelooflijk! Ik was helemaal uit het lood geslagen. Hoe mooi was dat? Ik kreeg het kruisje van de vrouw die de Elfstedentocht had gewonnen! Dat verzin je toch niet? Dat is toch kicken?”