Om te beginnen: hoe staat het nu met de 4250 zonnepanelen die bij de renovatie van Thialf (in 2016) op het vernieuwde dak werden gelegd om de ijsbaan van energie te voorzien? Omdat de constructie niet brandveilig zou zijn, moesten ze van de verzekeraar in 2020 buiten gebruik worden gezet. Intussen zijn op en aan het dak vele aanpassingen verricht, maar de zonnepanelen zijn nog niet in gebruik. Wanneer is het wel zo ver?
Minne Dolstra: “Bij Thialf valt het kwartje helaas niet altijd de goede kant op. Er moest van alles gebeuren om het pand, met een verzekerde waarde van 130 miljoen, weer verzekerd te krijgen. In het dak zijn brandvrije onderbrekingen aangebracht. Als nu ergens kortsluiting zou ontstaan, dan staat niet meteen het hele dak in brand en kan de brandweer tijdig beginnen met blussen. Vervolgens moesten de panelen er terug op. Daar gelden nieuwe normen voor en dus waren nieuwe materialen nodig, zoals 20.000 speciale beugels voor de bevestiging. Allemaal maatwerk. Vervolgens moet de kit onder die beugels uitharden, waarvoor het buiten minimaal vijf graden moet zijn. Je kunt je bijna niet voorstellen hoeveel werk er achter het juist installeren van zonnepanelen vandaan komt. Maar het werk is nu achter de rug, ze zijn spoedig weer in gebruik. En dan hebben we straks de ‘beste’ zonnepaneleninstallatie van Nederland, die gekeurd is en aan de nieuwste normen (Scope 12) voldoet.”
Met zo’n 4250 zonnepanelen op je dak kun je jaarlijks zelf 1,2 miljoen kWh aan elektriciteit opwekken. IJsstadion Thialf gebruikt sinds de renovatie geen gas meer, maar draait volledig op (groene) stroom. Per jaar verbruikt het ijsstadion zo’n 6,5 miljoen kWh aan elektriciteit, dus inkoop blijft altijd nodig. Voordat de oorlog in Oekraïne uitbrak, kostte Thialf dat jaarlijks zo’n 800.000 euro. Toen de energieprijzen vorig jaar de pan uit rezen, dreigde dat bedrag bijna vier keer zo hoog uit te vallen, omdat het vaste energiecontract per 1 januari afliep. Thialf koos voor een dynamisch contract en daarmee lijkt, nu de prijzen weer dalen, de strop voor dit seizoen mee te vallen. Waar komt de teller straks op uit?
Dolstra: “Dat is heel moeilijk te zeggen. Als ik per 1 januari een vast contract voor een jaar had moeten afsluiten, was ik 3 miljoen euro aan energie kwijt geweest. Ik kan je zeggen: dan was de deur hier dicht gegaan. Nu hebben we een dynamisch contract, waarbij de prijzen fluctueren. Als er veel wordt geleverd aan het net, zeker nu er massaal zonnepanelen op daken worden gelegd, dan zijn de prijzen laag of zelfs negatief. Dat is mooi. Maar als het in Oekraïne verkeerd gaat, kan die prijs stijgen naar misschien wel 50 cent per kWh, zoals vorig jaar het geval was. We worden, dankzij de energietransitie in Nederland, minder afhankelijk van wat op het slagveld gebeurt. Maar als je geen batterij hebt om energie op te slaan, dan loop je ook met een dynamisch contract wel een risico.”
Daar hebben ze in Heerenveen iets op gevonden. Of eigenlijk deden ze dat in ’t Veld (gemeente Hollands Kroon), West-Friesland, thuishaven van Enduso. Die afkorting staat voor Energie duurzaam en sociaal. Eigenaar is Jacob-Jan Vijn, die superslim inspeelt op de huidige energiemarkt met zijn pieken en dalen. Netbeheerders stoeien met die enorme wisselingen in vraag en aanbod. Dat weet iedereen die thuis zonnepanelen op zijn dak heeft liggen en energie teruglevert aan het net als de zon volop schijnt: salderen. Dat doen intussen zo veel particulieren en bedrijven, dat het op zonnige dagen haast geen cent oplevert. Soms is het aanbod zo groot, dat je zelfs moet betalen voor die teruglevering aan het net.
Enduso heeft daar wat op gevonden: grote batterijen om zelf energie op te slaan, gekoppeld aan een slim energiemanagementsysteem. Het geheim? Vijn: “Kort samengevat ga je energie inkopen als de prijs laag is. Soms is ie zelfs negatief en dan krijg je ervoor betaald. Wij noemen dat hier gevonden geld. Die goedkope energie sla je op in je batterij. Je gebruikt het om je machines te laten draaien, of je vérkoopt het als de energieprijs hoog is. Zo houd je je bedrijfskosten zo laag mogelijk.”
In de kop van Noord-Holland heeft Enduso ervaring opgedaan met zo’n energiehub. De slimme batterij staat onder meer opgesteld bij een bloembollenbedrijf in Moerbeek, waar Thialf-directeur Dolstra zijn licht heeft opgestoken. Bij dat bedrijf staat één batterij, in een aangeklede zeecontainer, goed voor de opslag van 1MW aan energie. Bij Thialf komen, met Enduso als de beoogde leverancier, twee van zulke containers te staan. Voor de aanschaf daarvan heeft sportminister Conny Helder 3,44 miljoen euro toegezegd.
Als de bestelling is gedaan, de vergunningen rond zijn, de batterijcontainers op hun plaats staan en de kabels zijn aangesloten, dan is de energiehub van Thialf klaar voor gebruik. Bij de start van het nieuwe seizoen, dus als de vriesmachines het hardst moeten werken om een nieuwe ijsvloer te maken, zal het nog niet zo ver zijn. Maar Dolstra verwacht wel dat het nieuwe energiemanagementsysteem (EMS) spoedig daarna operationeel zal zijn. “Dat wordt dus ergens komende winter, we hebben nog wel wat hobbeltjes te nemen.”
Dankzij dat EMS kunnen Dolstra en zijn ijsmeesters op twee beeldschermen 24/7 bijhouden wat de actuele energieprijs is. “Die prijzen fluctueren per kwartier”, zegt Dolstra, terwijl hij op zijn laptop een EMS-dashboard tevoorschijn tovert. Daarop valt straks te zien hoeveel energie de eigen panelen opwekken, wat de kWh-prijs op de markt is, hoeveel elektriciteit in Thialf wordt verbruikt en hoeveel er in de batterijen is opgeslagen. Dan kan het spel van inkopen en verkopen beginnen, parallel aan de gewone bedrijfsvoering: het runnen van de ijsbaan.
De prijs van energie is laag als het aanbod groot is. Dat is vooral op zonnige dagen waarop het veel waait, want dan leveren ook windmolens volop energie. “Onlangs, op 19 april hadden we op de andere locaties met vergelijkbare energiehubs de beste dag ooit. Dan zetten we de zonnepanelen uit, laten de machines harder draaien en laden de batterij vol”, zegt Vijn. “Op zo’n dag is iedereen van slag, maar bij ons gaat de vlag uit.” Op zulke dagen zijn de eigen zonnepanelen van ondergeschikt belang, je speelt handig in op de markt, waarin netbeheerders worstelen met vraag en aanbod van (groene) energie. Dat blijft nog wel even zo, verwacht Vijn. “Voorlopig heeft nog niet iedereen een elektrische auto en de vraag naar warmtepompen zal ook nog toenemen.”
De energiehub geeft de verduurzaming van Thialf een boost en helpt de kosten te drukken. Hoeveel precies, dat hangt af van wat de markt doet. Maar als de verwachtingen van Dolstra en Vijn uitkomen, dan kan de energierekening straks worden gehalveerd, vergeleken met de situatie van voor de Oekraïne-oorlog. Thialf was toen per jaar zo’n 800.000 euro aan elektriciteit kwijt. “Er wordt aangegeven dat dat terug kan naar rond de vier ton”, zegt Dolstra.
Minister Helder ziet heil in de Heerenveense energiehub. Zij wil ook dat Thialf de opgedane kennis deelt met andere sportaccommodaties, met name ijsbanen en zwembaden, schrijft zij in haar Kamerbrief van 27 maart. “Dat gaan we ook zeker doen”, zegt Dolstra, die al uitnodigingen heeft aangenomen van de Vereniging Sport en Gemeenten (VSG ) én de Vereniging Kunstijsbanen Nederland (VKN). “Ik zie Thialf als een goed pilotproject”, zegt Vijn, die met Dolstra op 1 juni in Den Haag een presentatie zal geven bij de VKN.
Op die VKN-bijeenkomst in De Uithof zal Thialf ongetwijfeld de vraag krijgen of het ijsstadion ook nog aan energiebesparing zou kunnen doen. Het beeld dat bij andere ijsbanen bestaat is dat Thialf het ijs te hard vriest en de hal te warm stookt, om tegemoet te komen aan de wensen van de (top)schaatsers die hier dagelijks trainen. Dolstra: “We zijn een topsportaccommodatie. Hier wordt getraind voor olympische medailles en daarbij horen de beste faciliteiten. Dan kun je niet zeggen: we zetten het ijs wat warmer en draaien de verwarming in de hal uit. In de eredivisie zeg je ook niet: we hebben een voetbalveld, maar doen niks meer aan het gras.”
Is er nog wel ergens ruimte voor energiebesparing in Thialf?
Dolstra: “Momenteel niet zo veel meer, behoudens nog meer isoleren. Bij de vernieuwbouw in 2016 is het energieverbruik al gehalveerd. De verlichting is helemaal van led. Eigenlijk hebben we de grootste besparingen al gedaan. We zijn nu wel in gesprek met een leverancier over de koudedragers, de vloeistof die door de leidingen onder baan loopt. Misschien dat we daar gebruik kunnen maken van een energiezuiniger product, maar dan heb je de mogelijkheden wel benut.”
De energiehub die binnenkort naar Thialf komt, is groot genoeg om het eigen stadion te bedienen. Het is Dolstra’s ambitie om ook het aangrenzende bedrijventerrein Heerenveen-Zuid op slimme wijze van goedkope en duurzame elektriciteit te voorzien. “Dan komen hier misschien nog vijf containers bij te staan. Maar daar hebben we Liander (de netbeheerder, red.) ook voor nodig. We gaan nu eerst aan de slag met fase 1, alleen voor Thialf.”
Met deze bijdrage van het Rijk is de zorg over de energiekosten in Heerenveen voorbij. De energiehub gaat helpen om de begroting iets beter sluitend te krijgen. Dolstra geeft wel een winstwaarschuwing af. “Met de energiehub schrijven we niet ineens zwarte cijfers. Iedereen denkt dat het klaar is nu, maar daarvoor is meer nodig.” Er liggen plannen om meer bedrijven naar het ijsstadion te halen, waarvoor de Ireen Wüst-bocht moet worden verbouwd. “Daar hebben we huurders voor en dan maak je het stadion ook echt af.” Maar daarvoor zijn aanvullende gelden nodig. Hetzelfde geldt voor andere wensen, zoals de aanleg van een aparte shorttrackhal of de komst van een supermarkt.
Mooie plannen. Maar vooralsnog is Thialf, zoals Dolstra zelf zegt, ‘een lege bv’. In het ijsstadion vindt weliswaar veel sportief spektakel plaats, zoals recent nog bij de WK Afstanden, maar het heeft onvoldoende geld in kas. Mede daarom probeert de directeur zijn schaatstempel een bredere functie te geven. Hij haalde vorige maand ‘de buurt’ in huis, tijdens een open dag, die druk werd bezocht. Wat hem betreft zouden veel meer sociale activiteiten in Thialf kunnen plaatsvinden. “We hebben zalen, we hebben horeca. Je kunt hier van alles bedenken. Sport heeft een preventieve functie op het gebied van gezondheid, welzijn en welbevinden. Als mensen langer mentaal en lichamelijk fit blijven, kunnen zorgkosten binnen de perken blijven. Onderzoek heeft uitgewezen dat elke euro die je investeert in sport en bewegen 2,5 euro besparing op zorgkosten oplevert. Thialf is er overigens niet alleen voor de topsport, niet alleen voor het schaatsen, we willen ook een goede buur zijn. Het zou eigenlijk een soort open club moeten worden, waarin je mensen samen brengt.”
Dat zijn bespiegelingen voor de (naaste) toekomst, die ook staan opgeschreven in een nieuwe beleidsvisie van Thialf. Terug naar de energiehub, de aanleiding voor dit verhaal. Die containers met de slimme batterijen gaan er spoedig komen. En als het werkt, zouden meer ijsbanen het concept kunnen kopiëren, zodat ze weer een volgende stap zetten op het pad van verduurzaming. Dat is iets waar Enduso-directeur Vijn op hoopt. Hij is, als echte West-Fries, een echte schaatsliefhebber. “We moeten ervoor zorgen dat het schaatsen blijft bestaan, dat het geen elitesport wordt maar voor iedereen toegankelijk blijft, zodat de volgende generatie er ook van kan blijven genieten.”
