Deze serie is een ode aan de Tocht der tochten, hét schaatsevenement van Nederland dat alle andere in de schaduw stelt maar door de klimaatopwarming met ‘uitsterven’ wordt bedreigd. Daarom op Schaatsen.nl deze winter aandacht voor de vijftien edities die er zijn geweest.
Top-3: 1. Evert van Benthem 6.46,47, 2. Henri Ruitenberg zelfde tijd, 3. Jos Niesten z.t.
Vrouwen: 1. Lenie van der Hoorn 7.33,01, 2. Betty Westerveld 7.37,55, 3. Ineke Kooiman 7.53,18
Wedstrijd: 276 deelnemers, 224 gefinisht
Toertocht: 16.179 deelnemers, 13.060 gefinisht
IJsdikte: 17,4 centimeter
Bijzonderheden: Sinds 14 december 2007, de dag waarop hij officieel voorzitter van de Friesche Elfstedenvereniging werd, wacht Wiebe Wieling op ‘zijn’ eerste Tocht der tochten. Het lijkt erop dat het vergeefs zal zijn, want eind dit jaar neemt Jan Bakker zijn taak over. Waarom dit feitje? Omdat een van de eerdere voorzitters, Jan Sipkema wel met zijn neus in de boter viel. De inmiddels overleden wegenbouwer van beroep was een goede maand geïnstalleerd als eerste man van de club, of hij kondigde een paar dagen voor 21 februari 1985 - na een periode van 22 jaar - de dertiende tocht aan met de historische woorden: ‘It sil heve’. Een maand voordien ging er te elfder ure al een streep door een eerste poging om de klassieker weer eens te organiseren, wegens dooi.
Hoewel de winter dat jaar het predicaat streng kreeg, trad op de dag van de wedstrijd en de toertocht de dooi in. Er verscheen al water op het ijs bij de start en de situatie werd er uiteraard niet beter op naarmate de dag vorderde. Van een verhitte strijd bleek urenlang geen sprake. In Hindeloopen (circa 75 km onderweg) reden nog zo’n tachtig man op de stempelpost af. Pas bij het naderen van Franeker rukten twaalf rijders zich los, en daaruit ontsnapten kort na de passage van Bartlehiem vier mannen, onder wie de twee topfavorieten Jan Kooiman en Jos Niesten. De andere twee: Henri Ruitenberg en Evert van Benthem, de minst bekende van het kwartet. Dat zou rap veranderen, toen de kleine veeboer uit Sint Jansklooster op de Bonkevaart over de beste sprintbenen beschikte. Ruitenberg eindigde als tweede, Niesten op plek drie en Kooiman moest het met de vierde stek doen.
"Ik keek naar Ruitenberg…ik zag Ruitenberg gaan…ik dacht: ik moet er achteraan…en toen vertraagde hij het laatste stuk…en toen kon ik er net nog heen…alles of niets. Ruitenberg was de sprinter, daar lette ik ook op", waren de eerste woorden van Van Benthem die letterlijk enkele meters achter de streep zo ongeveer van het ijs werd geplukt door NOS-verslaggever Evert ten Apel.
Veertig jaar zijn er verstreken. Veertig winters dus ook, waarvan er veel passeerden zonder natuurijs. Maar de souvenirs blijven, worden gaandeweg mooier en waardevoller. Daarom dit verhaal van allroundfotograaf Stephan Tellier, voor wie schaatsen bijna net zo belangrijk is als zijn gezin of z’n boezemvrienden. Geen wonder dat hij, nummer 8846, zich nog akelig veel kan herinneren van de Elfstedentocht uit 1985. Zijn Elfstedentocht, de eerste van drie dagvullende schaatsavonturen waaraan hij meedeed en die alle een heerlijke beloning opleverden: het kruisje.
“Ik wist niet wat ik hoorde, die maandagavond op de ijsbaan van Lekkerkerk, waar ik meedeed aan een kortebaanwedstrijd. Het was op die 18e februari trouwens een estafette: 160 meter sprinten, dan het stokje overgeven. Ik kon aardig schaatsen, op de kortebaan. Dat langere werk was niet aan me besteed en technisch was ik niet zo heel goed, maar sprinten ging me prima af. Ik bereikte de finale en vlak daarvoor riep de speaker om: ‘Over drie dagen wordt de Elfstedentocht verreden’. Ik was onmiddellijk in alle staten. Daaraan moest en zou ik meedoen. Geen idee of ik dat zou kunnen, want ik had nooit meegedaan aan wedstrijden langer dan 1500 meter, maar ik trainde in die tijd drie keer per week op het ijs met STV De Lekstreek. Dat leek me een aardige basis. Plus: ik had goede moed en vond het leuk.
Ik maakte de wedstrijd af, ben naar huis gegaan, waar ik tegen m’n moeder zei: ma, de Elfstedentocht gaat door, er worden door de VVV op het Stadhuisplein in Rotterdam startkaarten verkocht voor 75 gulden aan mensen die geen lid zijn. Wil je een thermoskan koffie klaarmaken, tien boterhammen smeren en me naar Rotterdam brengen met mijn slaapzak. Ik belde snel naar de Van Ghent-marinierskazerne, waar ik als dienstplichtig militair was gelegerd, want de commandant moest natuurlijk weten dat ik er de volgende morgen niet zou zijn op het appel. Midden in de nacht zette mijn moeder me af met haar rode Dafje 66. Lagen er al 85 mensen in hun slaapzak voor de deur van de VVV. Dat werd me een gezellige nacht. Het wemelde er van de journalisten en fotografen die allemaal een reportage wilden maken van dit ‘Elfstedenreservaat’. Er kwam nog een Turkse man langs die broodjes shoarma verkocht; daar nam ik er twee van, daarna ben ik gaan slapen.
Tegen een uur of zes werd ik wakker in de vrieskou. Tot op de Coolsingel zag ik een rij staan van wachtenden: allemaal wilden ze een startkaart. Om tien uur begon de verkoop, tegen elven had ik gelukkig mijn kaart, reden om de commandant opnieuw te bellen met het verzoek vier dagen verlof. Hij vond het prachtig. ‘Hartstikke goed, ingerukt en we zien je na de Elfstedentocht weer’, was zijn reactie. Ik weer naar huis om mijn spullen te pakken. Ma liet ik zemen lappen in mijn schaatspak naaien die een beetje tegen de kou zouden beschermen, en ’s woensdags vertrok ik met mijn schaatsmaat Gerrit van de Velde naar Ureterp, waar we bij de familie Aardema – die we kenden vanwege de zoons die ook actief waren op de kortebaan - konden overnachten.
Om donderdag 21 februari moest ik om zeven uur ’s morgens starten. Mijn vriend was al weg, die zat in een groep die veel eerder mocht vertrekken. Ik weet nog dat ik van tevoren, vlak voordat ik de startkooi in mocht van waaruit we naar de Zwette moesten lopen, even wilde plassen. Ik kan je garanderen: dat viel niet mee met een schaatspak, een bodywarmer en twee truien aan, en die kledingstukken in de weg gezeten door een rugzak en een buideltasje. Man, man, wat een weer was het: het dooide, het regende, het was mistig en zwaar bewolkt.
Maar wat werd het een onvergetelijke ervaring. Om 19.59 uur arriveerde ik op de Bonkevaart. Ik had er twaalf uur en 59 minuten over gedaan, op mijn schaatsen met hoge sprintbuizen, haha! De hele dag, op de laatste dertig kilometer na, had ik in m’n eentje geschaatst, omdat ik bang was mezelf op te blazen als ik achter iemand aan zou gaan. Stephan, gewoon in je eigen slag rijden, op je gemak, dan moet het lukken, dat prentte ik mezelf in. Ergens had ik ook angst om te vallen in een groep en dan met kapot materiaal geconfronteerd te worden. Ik ben ook een aantal keer op dat kleddernatte ijs terechtgekomen, maar gelukkig zonder brokken.
Eten was ook zoiets. Wat had ik nou nodig voor tweehonderd kilometer? Ik vond een oud clubblad van De Lekstreek waarin ik alles precies heb beschreven: muesli, glucosedrankjes, rozijnen, krentenbollen, veters voor mijn schaatsschoenen. In mijn buideltasje zaten vier pakjes Evergreen, vier pakjes druivensuiker, drie sinaasappels in stukjes gesneden. Wat ik niet had was hydraterende drank met mineralen. Dat was echt slecht van me, maar ik wist niet dat dat spul me van pas zou komen. Mijn uitrusting bevatte wel een kleine camera, zo’n rits-rats-klik-ding van Kodak, en een rugzak met gympies. Dat fototoestelletje was van mijn zus en had ik bij me om m'n tocht onderweg vast te leggen. De kwaliteit van de foto's is natuurlijk belabberd; ze tonen wel iets van de omstandigheden veertig jaar geleden.
Tijdens mijn rit kwam ik Hans Maaskant tegen, een journalist van het Rotterdams Nieuwsblad. Hij zag me rijden in een trui waar Lekkerkerk op stond en wilde me een interview afnemen. Las ik de volgende dag terug in de krant met de kop: Kortebaanschaatser Stephan Tellier haalt finish in Elfstedentocht. In een eerder verhaal had hij geschreven: ‘Stephan Tellier rijdt normaal de 500 meter in 42 seconden, maar hij denkt ook nog dat hij tweehonderd kilometer kan schaatsen. We gaan hem volgen’. Al die knipsels heb ik bewaard. Logisch toch? Het is zo’n unieke ervaring, die Elfstedentocht. Ik ben dankbaar dat ik er drie heb kunnen uitrijden.”
Vrijdag 21 februari, is het exact veertig jaar na de Elfstedentocht van 1985. De NOS zendt deze bijzondere dag in 1985 integraal uit. Op NPO Extra (kanaal 81), NOS.nl, de NOS-app en de televisie-app NOS Live (Ziggo kanaal 160) kun je de Elfstedentocht (opnieuw) beleven, alsof het live is. De Elfstedentocht van 21 februari 1985 werd op 21 februari 2015 in zijn geheel opnieuw uitgezonden op NPO Best, sinds 2018 NPO 1 Extra, en dat gebeurde nogmaals, op NPO 3, in de nacht van 25 op 26 maart 2020.
