Heimwee naar echte schaatswinters gevangen in documentaire IJswee

Voor haar afstudeerproject op de kunstacademie Minerva ging de 22-jarige Okki Poortvliet op zoek naar een onderwerp waar het thema klimaatverandering duidelijk naar voren kwam. Na een aantal gesprekken met haar moeder bleek een combinatie met schaatsen 'het allerduidelijkste voorbeeld' van de temperatuurstijging waardoor elk jaar een klein stukje van de winter afsmelt. "Als kind kon ik voor mijn gevoel bijna elke winter op natuurijs schaatsen, terwijl het nu al heel bijzonder is als er een keer natuurijs ligt. Ik heb zelfs nog nooit een Elfstedentocht meegemaakt", vertelt Poortvliet, die zich zorgen maakt over de toekomst van het schaatsen.

"Stel dat ik over tien jaar kinderen krijg, leren die dan nog wel schaatsen? De meeste mensen leren het op natuurijs en zodra er natuurijs ligt, gaat heel Nederland het ijs op om te leren schaatsen. Er zullen de komende jaren vast nog wel uitschieters zijn, maar ik denk dat het steeds minder zal worden", betreurt Poortvliet, die zelf leerde schaatsen op de 'prachtige ijsbaan' van Odoorn. Daar, op zo'n 10 kilometer van Emmen, volgde ze voor haar documentairefilm 'IJswee' (oftewel: heimwee naar ijs) een jaar lang Oringers met een passie voor schaatsen. "Ik was benieuwd hoe de mensen in het dorp de steeds warmer wordende winters ervaren en waar ze elk jaar weer de energie vandaan halen om de ijsbaan winterklaar te maken."

Om antwoord te krijgen op haar vragen ging Poortvliet langs bij de penningmeester, de voorzitter en de oud-voorzitter van de schaatsvereniging. Ook sprak ze met de schaatsenslijper van het dorp, een ijsteller, een oud-klasgenoot die als kind Drents kampioen was en haar buurjongen van 14, die stopte met schaatsen omdat de ijsbaan van Assen ophield te bestaan. "Door de jeugd aan het woord te laten, wil ik laten zien dat de traditie van het schaatsen gewoon voortleeft", aldus Poortvliet, die zoveel mogelijk generaties aan het woord heeft gelaten. "Zo zitten er mensen van mijn leeftijd in de film, maar ook mensen van 80 die vroeger maanden achter elkaar konden schaatsen. Iedereen beleeft ijswee op zijn eigen manier."

Haar oorspronkelijke plan was een film te maken van een half uur waarin allerlei mooie schaatsverhalen werden verteld en waarin de voorbereidingen op de schaatswinter werden getoond. Dat plan moest echter snel worden bijgesteld toen er in februari tot ieders verrassing toch nog ijs kwam. "Dat was wel heel toevallig", kan Poortvliet er nu wel om lachen. "De verwachting in ons dorp was dat het er het afgelopen jaar niet meer van zou komen, dus dat maakte het voor mijn verhaallijn extra mooi. Op die manier kon ik alle handelingen die de vereniging uitvoert laten zien plus het gevoel wat omhoog komt als er ijs ligt en als het ijs weer weggaat."

Zo'n dergelijke winter is volgens Poortvliet ook precies de reden waarom de Oringers zich elk jaar een slag in de rondte werken om de ijsbaan winterklaar te maken. "Er is elk jaar weer hoop op een mooie winter, en zolang er hoop is, gaan ze ervoor", vertelt de jonge documentairemaakster. "De mensen hebben toch een bepaalde passie: als het kan, dan moet het gebeuren. Daarnaast is het een traditie. Sommige mensen komen bijvoorbeeld alleen al voor de gezelligheid naar de ijsbaan. Dat speelt ook mee." Of ze met de film ook een boodschap wil overbrengen? "Iedereen kan zien wat 'ie erin wil zien, maar zelf wilde ik laten zien dat er iets veranderd is in het klimaat en hoe het zo'n gemeenschap raakt. Volgens mij is dat aardig gelukt!"

IJswee, beoordeeld met een 10 door de kunstacademie, is de komende zes weken als expositie (gratis toegang) te zien in het Centrum Beeldende Kunst (CBK) Rensenpark in Emmen. Wat is daar allemaal te zien? Er is onder meer een koek-en-zopie-tent, een schaatsplank, een nagebouwde set en een ruimte waarin mensen hun eigen schaatsverhalen kunnen opschrijven en aan de muur kunnen spijkeren. Bovendien is de documentairefilm, die 65 minuten duurt, op een groot scherm te bekijken. Volgende maand zal IJswee getoond worden op het Noordelijk Film Festival in Leeuwarden. De trailer kun je hier alvast bekijken.